O seguinte documento é unha micro-investigación sobre a realidade actual, as achegas e as potencialidades das urbanizacións de vivendas unifamiliares na estrada-rúa N-550 (A Coruña - Tui, Galicia).

A orixe deste traballo foi a proposta de participación na publicación N-550. Da estrada á rúa: km 72 "As urbanizacións", o segundo capítulo e terceiro volume editado de N-550. Da estrada á rúa, un proxecto coordinado desde 2012 por Xulio Turnes, Ramón Viéitez e Noemí Díaz.

Todo o material producido, desenvolto intermitentemente entre febreiro de 2014 e xullo de 2015, pódese utilizar e transformar libremente e para calquera fin baixo unha licenza Creative Commons Atribución - Compartir igual 4.0 Internacional (CC BY-SA 4.0).

Ergosfera, maio de 2016.

1 / OBXECTO DE ESTUDO

1.1 / DEFINICIÓN DE URBANIZACIÓN

Como obxecto de estudo, defínese como "urbanización" a todo desenvolvemento residencial composto por tres ou máis vivendas unifamiliares e que cumpra algunha das seguintes condicións:

• a) Que as edificacións se construísen ao mesmo tempo.
  b) Que as edificacións sexan iguais (forma-volumetría, superficie de parcela e materialidade).
  c) Que as edificacións se atopen nun ámbito reparcelado co obxectivo de ordenar unha urbanización residencial progresiva (neste caso, só se inclúen aquelas con máis de 5 vivendas).

Estas condicións tan amplas derívanse da necesidade de diferenciar as cousas urbanas da pequena escala que caracteriza ao territorio galego, para poder chegar a distinguir, por exemplo, os procesos de autopromoción residencial das operacións inmobiliarias de todo tamaño e condición. Este punto de partida enténdese como prioritario para analizar os procesos transversais, materializados finalmente como pezas urbanas elementais, que determinan a urbanidade galega, xa que a lexislación urbanística existente non dispón de argumentos técnicos capaces de caracterizar as diferenzas e delimitar as responsabilidades de cada un dos múltiples procesos urbanizadores que se superpoñen na cidade-territorio.



1.2 / ÁMBITO DE ESTUDO

O ámbito de estudo, a estrada-rúa N-550, limítase a unha franxa de aproximadamente 1 quilómetro de ancho sobre o percorrido da vía (170 km, desde A Coruña ata Tui), polo que se identifican as urbanizacións situadas a menos de 500 metros da mesma, unha distancia que foi calculada en termos de accesibilidade, é dicir, por vías transitables peonilmente ou en vehículo motorizado.



1.3 / CASOS IDENTIFICADOS

Segundo estes criterios, identificáronse 91 urbanizacións cun total de 1.591 vivendas, o que representa unha poboación de entre 4.000 e 5.000 persoas.

Para facernos unha idea do que representan estes datos iniciais, podemos pensar en que un municipio como Oleiros, cunha tradición de planificación urbanística completamente singular en Galicia, ten decenas de urbanizacións de vivendas unifamiliares, nas que vive aproximadamente un terzo dos seus 35.000 habitantes.

2 / MAPA

Mapa das urbanizacións de vivendas unifamiliares situadas a menos de 500 metros da estrada-rúa N-550 (Galicia).

LENDA:  Urbanizacións de entre 3 e 5 vivendas.  Urbanizacións de entre 6 e 20 vivendas.  Urbanizacións de entre 21 e 50 vivendas.  Urbanizacións de máis de 50 vivendas.

FONTES DOS DATOS: - Google Maps e Street View. - Sede Electrónica do Catastro a traves de Goolzoom. - Traballo de campo (febreiro-marzo de 2014).

3 / DATOS

Para comezar esta micro-investigación realizouse un estudo das características das urbanizacións identificadas, polo que de cada unha delas se recompilaron unha serie de datos cos que se elaboraron gráficos cuantitativos moi sinxelos. A táboa de datos utilizada pódese descargar aquí.



3.1 / DISTRIBUCIÓN POR MUNICIPIOS E ÁREAS URBANAS



Fig.1.- Distribución por municipios e áreas urbanas. Elaboración propia.

Dous procesos paralelos marcan a evolución das urbanizacións residenciais no ámbito de estudo: por unha banda, a súa concentración masiva ao redor das sucesivas periferias dos municipios centrais que atravesa (A Coruña, Santiago e Pontevedra), así como no resto das súas áreas urbanas (A Coruña, Santiago e Vigo-Pontevedra), e por outro, a súa difusión como forma urbanística perfectamente desenvolvible en calquera outro territorio.



3.2 / SITUACIÓN CON RESPECTO ÁS CENTRALIDADES TERRITORIAIS



Fig.2.- Situación con respecto ás centralidades territoriais. Elaboración propia.

Durante os últimos 50 anos non só se produciu un aumento desproporcionado no número de urbanizacións que se desenvolven (sobre todo a raíz da formación da burbulla inmobiliaria), senón tamén un cambio moi importante no que atinxe á súa localización territorial, pasando dunha situación na que claramente dominaban os municipios centrais das tres áreas urbanas do ámbito de estudo, a outra moi distinta na que son os outros municipios desas áreas e mesmo os exteriores a elas, os que gañan un enorme peso relativo.

Esta visualización reflicte cuantitavamente, para un caso particular pero significativo, o crecente proceso de metropolización das grandes cidades, así como a clara superación dos límites das súas áreas urbanas en canto á difusión de formas urbanas complexas polo territorio galego.



3.3 / PERÍODO DE CONSTRUCIÓN



Fig.3.- Período de construción. Elaboración propia.

As urbanizacións de vivendas unifamiliares son unha tipoloxía urbana relativamente nova en boa parte de Galicia, xa que só se masificou a partir do período da burbulla inmobiliaria española (1998-2008): a maioría delas desenvolvéronse en pleno período especulativo, cando a vivenda convértese no produto financeiro máis popular e cando xorde a oportunidade de converterse en pequeno promotor mesmo en ámbitos onde estas formas de urbanización nunca se deran. Trátase, por tanto, de pezas urbanas que representan unha diferenza con respecto ás formas edificatorias predominantes en boa parte do territorio galego.

* Aínda que este estudo non se estrutura ao redor destas cuestións, é preciso remarcar que as urbanizacións de vivendas unifamiliares son unha tipoloxía urbana estreitamente vinculada co modelo económico da era inmobiliaria española, é dicir, coas lóxicas que vinculan crecemento económico e ocupación do solo a través do desenvolvemento urbanístico planificado; e ademais, funciona como perfecta representación do consenso entre os partidos políticos de toda condición, os operadores inmobiliarios, a industria da construción, os propietarios do solo, as entidades financeiras, os técnicos e os medios de comunicación masivos ao redor das aspiracións sociais e estéticas dunha boa parte da poboación.

** A delimitación dos períodos temporais representados é claramente asimétrica, xa que se decidiu reflectir os momentos históricos máis relevantes para clarificar a súa lectura, tomando como referencia os seguintes puntos de inflexión: a aprobación da Constitución española (1978), as leis relacionadas co solo do primeiro goberno do Partido Popular (a Lei 7/1997, de medidas liberalizadoras en materia de solo e de Colexios profesionais, e a Lei 6/1998, sobre réxime do solo e valoracións), e a caída de Lehman Brothers (2008) como punto final do soño da burbulla inmobiliaria española.



3.4 / TAMAÑO / NÚMERO DE VIVENDAS



Fig.4.- Tamaño / Número de vivendas. Elaboración propia.

A análise do tamaño das urbanizacións achega unha das perspectivas fundamentais para entender de que estamos a falar, xa que os datos reflicten claramente o dominio das micro e as pequenas operacións sobre as medianas e grandes. Aínda que este desequilibrio se matice cando falamos do número de vivendas totais que implica cada tamaño de urbanización, a nivel territorial é máis relevante o feito de que se trata dunha forma urbana non só desenvolvible polos grandes axentes da industria da construción, senón que, no contexto da burbulla inmobiliaria, entrou a formar parte das posibilidades para o pequeno promotor.

A cuestión do tamaño ten tamén unha gran relevancia se pensamos nos procesos que representan a maioría destas operacións de pequena escala, que ao xurdir da agregación directa de parcelario de orixe agraria con accesibilidade rodada -a condición básica da edificabilidade en Galicia-, non se pon en marcha ningunha fórmula urbanística de ordenación do solo e non se xeran, por tanto, cesións ao público de ningún tipo.

Volvendo ao caso de Oleiros para establer un marco comparativo para estes datos, podemos pensar na Urbanización Os Regos, que xa en 1993 supuxo a construción de 326 vivendas. A maior urbanización do ámbito de estudo ten 200 vivendas.

* A Urbanización Os Regos foi a primeira gran operación de Manuel Jove e a orixe indiscutible do éxito do modelo Fadesa, un proceso paradigmático da era da burbulla que culminaría dúas décadas despois coas 1.217 vivendas da Urbanización Costa Miño Golf e o maior concurso de acredores da historia de España.



3.5 / TIPOLOXÍAS DE VIVENDA



Fig.5.- Tipoloxías de vivenda. Elaboración propia.

Dentro de fórma "urbanización" danse tres modos básicos de organizar as vivendas: illadas, pareadas e acaroadas. No ámbito de estudo dominan as acaroadas, a forma de rendibilizar ao máximo a superficie da operación, e o grao 0 do ideal da vivenda suburbana con xardín. Ademais, destaca o feito de que poucas veces se mesturan diferentes tipoloxías nunha mesma urbanización, o que podería axudar a diversificar os parámetros da súa demografía socioeconómica.



3.6 / GRAO DE HOMOXENEIDADE INTERNA E TRANSFORMACIÓNS SIGNIFICATIVAS



Fig.6.- Grao de homoxeneidade interna e transformacións significativas. Elaboración propia.

En canto ao grao de semellanza das unidades que compoñen cada urbanización, dominan claramente aquelas con todas as súas vivendas iguais; non entanto, é igualmente destacable a existencia dunha certa diversidade, xa que tamén hai casos nos que se formulan varias tipoloxías repetidas, ou áreas nas que son unhas certas ordenanzas as que definen maiores ou menores variabilidades da edificación.

O gran problema da igualdade interna da vivendas podería ser a tendencia á súa perpetuación no tempo (moitas veces obrigada, outras autoxerada), que impide a súa mutabilidade e fai que as urbanizacións non poidan asumir cambios perfectamente pensables noutras formas urbanas (aparición de novos usos complementarios, modificacións das vivendas, etc.). O único cambio máis ou menos común nestes casos son as transformacións dos espazos libres das parcelas, onde se introducen piscinas, pequenas pérgolas ou arboredo de gran porte.

Neste senso, as urbanizacións de vivendas similares ou diferentes, en parte porque varias delas teñen xa varias décadas, si parecen acoller transformacións con máis normalidade (cando menos, as pequenas ampliacións ou as rehabilitacións integrais que implican cambios importantes), chegando a casos como o dunha urbanización en Pontevedra na que unha das súas vivendas transformouse nun edificio de B+3.



3.7 / INSTALACIÓNS COMÚNS (PRIVADAS)



Fig.7.- Instalacións comúns (privadas). Elaboración propia.

Só un cuarto das urbanizacións dispón de instalacións privadas de uso comunitario, un conxunto de elementos que aínda que facilitan a posibilidade do illamento premeditado dos seus habitantes, tamén constitúen un importante vector de socialización tanto interna como externamente á comunidade de veciños (sobre todo cando falamos de piscinas, pistas deportivas e espazos libres).

Neste senso, tamén é salientable que das 24 urbanizacións que contan con este tipo de instalacións, 16 delas non chegan ás 20 vivendas (hai mesmo una en Padrón con só 3 vivendas que comparten un espazo libre), co que a pequena escala das operacións non é un impedimento para o desenvolvemento de espazos colectivos.



3.8 / ACTIVIDADES NON RESIDENCIAIS



Fig.8.- Actividades non residenciais. Elaboración propia.

Malia que hai algúns casos esperanzadores, a capacidade das urbanizacións para asumir usos non residenciais é por agora moi deficitaria. Só 7 actividades lograron facerse un oco nas urbanizacións identificadas, representando polo menos una certa diversidade na súa escala e forma de desenvolverse, xa sexa ocupando toda unha vivenda ou convivindo co programa residencial (nunha habitación ou no garaxe). Trátase, por tanto, dunha tipoloxía urbana completamente monofuncional en orixe e con dificultades para transformarse co paso do tempo.

* Todas as urbanizacións identificadas no ámbito de estudo son exclusivamente residenciais. Porén, a monofuncionalidade non é unha característica obrigatoria desta tipoloxía urbana: de novo en Oleiros, atopamos casos nos que este tipo de desenvolvementos inclúen espazos de actividade comercial que non só dan servizo aos veciños das urbanizacións, senón aos seus territorios circundantes en xeral, como a Urbanización Os Regos (de 326 vivendas, e con cafetería-restaurante, supermercado, librería, panadería, etc.) ou a Urbanización Montrove (de 88 vivendas, e con cafetería-restaurante e ximnasio).



3.9 / SITUACIÓN CON RESPECTO Á ESTRADA-RÚA N-550



Fig.9.- Situación con respecto á estrada-rúa N-550. Elaboración propia.

Aínda que hai unha lixeira repunta no número de urbanizacións nos primeiros 100 metros desde a N-550, non se pode concluír que haxa unha clara atracción urbanística da primeira liña da estrada-rúa. malia contar con servizos e accesibilidade, dáse un certo equilibrio entre as posicións relativas das urbanizacións en toda a franxa analizada.



3.10 / RELACIÓN DAS URBANIZACIÓNS COA REDE PÚBLICA



Fig.10.- Relación das urbanizacións coa rede pública. Elaboración propia.

A maioría das urbanizacións forman parte da rede pública, principalmente porque moitas delas non xeran novo viario e apóianse directamente na trama existente, unhas veces por simple racionalidade e outras por maior rendibilidade.

Pola súa banda, as urbanizacións pechadas ou enganchadas á rede pública por viario privado, que non son dominantes, si parecen unha cuestión de gran relevancia, non só polas súas implicacións sociais máis evidentes (como a proliferación da cultura do medo que subxace baixo o desexo de illamento voluntario nas famosas gated communities), senón porque ademais, non achegan "vida visible" á esfera pública e imposibilitan a introdución de programas non residenciais nas edificacións.

De entre as 7 urbanizacións pechadas detectadas, a máis pequena ten 12 vivendas e a maior 50, polo que se observa unha certa diversidade no tamaño deste tipo de enclaves de riqueza. Ademais, hai que sinalar que as 12 urbanizacións con algún grao de privatización do seu límite atópanse en municipios pertencentes ás áreas urbanas centrais.

Por último, respecto a a formalización do límite de contacto entre as urbanizacións e a rede pública, destaca o feito de que este tipo de operacións inmobiliarias case nunca implican unha urbanización salientable dos seus bordos, xerando unha situación na que, por exemplo, só un 1/5 das urbanizacións dispón de beirarrúas arborizadas, e isto tendo en conta que varias delas contabilízanse aquí porque o seu límite confórmao unha cesión de espazo libre público.



3.11 / RELACIÓN DAS VIVENDAS COA REDE PÚBLICA



Fig.11.- Relación das vivendas coa rede pública. Elaboración propia.

Á hora de valorar as achegas á "vida visible" de cada unha das urbanizacións, estudouse a formalización do límite entre as vivendas e a rede de espazos públicos, definindo os tipos de elementos que poden conformar esta transición a partir do seu grao de permeabilidade:

• a) Entrada á urbanización, cando para entrar ás vivendas é necesario acceder antes a un recinto privado.
  b) Parcela, cando a vivenda sitúase no interior dunha parcela, a máis de 5 metros da vía pública, ou cando o peche supera os 1,5 metros de altura e é opaco.
  c) Micro-parcela, cando a vivenda está lixeiramente recuada (entre 1 e 5 metros), máis é completamente visible desde a rúa, e o peche non supera os 1,5 metros de altura.
  d) Micro-parcela aberta, cando non existe peche de parcela ou este non supera o metro de altura.
  e) Portal, cando a porta das vivendas abre directamente cara á rúa.

A partir desta análise, destaca o dominio da micro-parcela como forma de relación coa rúa, unha situación moi boa en teoría en comparación coa parcela ou as pechadas, pero que perde gran parte do seu potencial pola pobre configuración xeral destes espazos, que xa non se conforman como lugares, diferentes ás parcelas traseiras, pero estanciais, achegando urbanidade á rúa, senón unicamente como sitios de paso cuxa funcionalidade está normalmente moi limitada pola situación da entrada aos garaxes.

Por outra banda, tamén é salientable que máis dun terzo das vivendas non teñen ningunha relación coa rede pública, mentres que, no outro extremo, as urbanizacións que se relacionan a través de micro-parcela aberta -a situación máis favorable para a urbanidade do público- non chegan ao 5%, quedando un pouco máis do 10% que se relacionan coa rúa directamente co portal. Con todo, esta última situación non é mellor que a anterior, xa que non se trata dunha variable lineal e estes casos, ao non dispoñer dun mínimo espazo de protección e estancia, acaban implicando un maior peche e a imposibilidade do uso deses espazos difusos dianteiros.



3.12 / ACHEGAS AO ESPAZO PÚBLICO



Fig.12.- Achegas ao espazo público. Elaboración propia.

Dada a escala dominante nas urbanizacións e a lexislación do solo vixente, non é sorpredente que só un terzo destas operacións achegue cesións ao público en forma de viario, espazos libres ou solo para equipamentos. A maioría das urbanizacións, ou ben non achegan nada, ou ben ceden unha pequena franxa lineal derivada das aliñacións definidas nas normas urbanísticas municipais, un pequeno recuado normalmente de 1 ou 1,5 metros, que só supera os 3 metros cando se sitúa na propia N-550 por ter esta maiores servidumes.

É de salientar un detalle acerca das urbanizacións que achegan ese pequeno recuado: moitas das veces, este inclúe unha beirarrúa, producíndose a estraña situación de que esta se atopa desconectada, sen continuidade nas pistas e camiños nas que se apoian. Unha cuestión en principio moi discutible, a súa aparición nun lugar probablemente de orixe preindustrial e alleo ás lóxicas da beirarrúa como soporte de fluxos peonís continuos, pero cunha calidade tan obvia como sorprendente: representa a presenza do público dunha maneira radicalmente física.

* Aínda que non é moi probable que se dea esta situación, é necesario explicitar que só se estudou o caso xeral no que as cesións forman parte ou son contiguas á urbanización, e non os casos nos que estas se transfiren a outros lugares do municipio.



3.13 / INSTRUMENTOS DE PLANIFICACIÓN



Fig.13.- Instrumentos de planificación. Elaboración propia.

A gran maioría das urbanizacións foron executadas á marxe dos instrumentos urbanísticos de desenvolvemento (Plans Parciais, Plans Especiais de Reforma Interior, Estudos de Detalle, etc.). Aínda que só se atoparon 10 destes documentos no repositorio do Sistema de Información de Ordenación del Territorio y Urbanismo de Galicia, enténdese que hai varios casos nos que estes tiveron que existir aínda que non se poidan consultar dixitalmente. En calquera caso, un mínimo de 3/4 das urbanizacións ou 1/3 das vivendas realizáronse á marxe desta clase de instrumentos de planificación.

Nestas situacións, as urbanizacións aparecen como desenvolvementos directos en Solo Urbano, con ordenanzas tipo "Cidade Xardín" (A Coruña, PXOM 1985), "Vivenda Familiar en Ringleira" (Santiago de Compostela, PXOM 1990), "Residencial Edificación Aberta" (Teo, NSP 1997), "Solo Urbano de Baixa Densidade" (Caldas de Reis, NSP 1995) ou "Extensiva Vivenda Unifamiliar" (Pontevedra, PXOM 1989), ou en Solo de Núcleo Rural (como en Cambre -NSP 1992-, Ordes -NSP 1996-, Barro -PXOM 1998-, Mos -NSP 1992- ou O Porriño -PXOM 2003-).

Como é evidente, hai unha relación directa entre esta forma de execución predominante e a baixa porcentaxe das urbanizacións que ceden espazos á rede pública.



3.14 / TIPOS DE URBANIZACIÓNS



Fig.14.- Tipos de urbanizacións. Elaboración propia.

A partir destes datos, desenvólvese unha clasificación das urbanizacións para comezar a definir as súas formas de materialización máis comúns no ámbito de estudo, o que seguramente será representativo do que suceda no territorio galego en xeral. Defínense cinco grandes grupos de urbanizacións, atendendo a parámetros diferentes e quizais incomparables, como a forma ou os tempos de execución, o tamaño, ou as cesións ao público, pero que se entenden como os máis característicos de cada caso.

Do mesmo xeito que con outras das características analizadas, se algo destaca desta clasificación é a diversidade tipolóxica detectada, definíndose 10 tipos de urbanizacións cun mínimo de dous casos identificados. O estudo cuantitativo desta clasificación reflicte un claro desequilibrio se se realiza desde o número de urbanizacións; porén, se se expón desde o número de vivendas, prodúcese unha gran simetría entre cada un dos cinco grandes conxuntos.

As urbanizacións residenciais de vivendas unifamiliares non son por tanto unha tipoloxía urbana homoxénea e fácil de categorizar. A realidade do territorio galego esixe achegamentos propios que superen as conclusións da literatura científica convencional, normalmente vinculada á análise do sprawl norteamericano ou dos barrios pechados de América do Sur (moi poucas veces comparables á casuística local), e que sexan capaces de crear un marco interpretativo e técnico co que explotar as posibilidades para o público dunhas operacións que por agora parecen máis inmobiliarias que urbanísticas.

Os tipos de urbanizacións identificadas son os seguintes:

a) Urbanizacións que forman parte dunha gran operación urbanística na periferia dunha cidade central, normalmente desenvolta a través dun Plan Parcial, e na que se mesturan vivendas colectivas con unifamiliares, equipamentos e espazos libres.

• a.1) Pezas onde domina a vivenda unifamiliar, con grandes urbanizacións de fileiras paralelas de acaroados: conxuntos de entre 100 e 130 vivendas acaroadas, ordenadas en fileiras paralelas e sen practicamente parcela libre, situados en tramas periféricas como forma de crecemento urbano de baixa densidade. As dúas operacións deste tipo, o Plan Parcial de Salgueiriños e o de Ponte Pereda-Conxo, foron desenvoltas en Santiago de Compostela entre 2004 e 2005.
  
  a.2) Pezas onde domina a vivenda colectiva, con pequenas urbanizacións de fileiras dispersas de acaroados: conxuntos de entre 15 e 80 vivendas divididas en fileiras dispostas entre os demais elementos do plan urbanístico (viario, vivenda colectiva, equipamentos, espazos libres, etc.). As dúas operacións deste tipo son de vivenda de protección pública (o Barrio das Flores na Coruña, de 1972, e o Plan Parcial de Meixonfrío en Santiago de Compostela, de 2006) e, en principio, son as únicas deste tipo entre todas as urbanizacións identificadas.

b) Urbanizacións progresivas nas que as unidades de vivenda, similares ou diferentes, son maioritariamente autopromovidas, aínda que poden incluír subconxuntos desenvoltos por promotores inmobilarios.

• b.1) Grandes urbanizacións onde se mesturan vivendas iguais, similares e diferentes: conxuntos de entre 100 e 200 vivendas onde se mesturan distintas tipoloxías, cun dominio das vivendas illadas e diferentes, pero tamén con promocións de pareadas ou acaroadas, e mesmo urbanizacións pechadas no seu interior. As dúas operacións deste tipo, A Corveira en Culleredo e San Antoíño en Mos, sitúanse en municipios non centrais das grandes áreas urbanas e, aínda que comezaron a edificarse hai máis de 20 anos, continúan a consolidarse na actualidade.
  
  b.2) Pequenas urbanizacións de vivendas similares ou diferentes: conxuntos de entre 5 e 25 vivendas similares ou diferentes, normalmente illadas, aínda que hai algún caso de pareadas, construídas de forma descontinua no tempo (en períodos sempre de máis de 8 anos), sobre parcelario regularizado, ben de forma directa (subdividindo ou agregando parcelas), ben mediante a execución dun Plan Parcial.

c) Urbanizacións que amplían a rede pública cedendo superficie para viario, espazos libres e/ou equipamentos.

• c.1) Urbanizacións medianas: conxuntos de entre 30 e 50 vivendas acaroadas ou pareadas que xeran novo viario, espazos libres públicos e/ou superficie para equipamentos. Trátase dos casos máis recoñecibles tipolóxicamente, poden aparecer en calquera situación territorial e foron desenvoltas entre 1993 e 2006.
  
  c.2) Pequenas urbanizacións: conxuntos de entre 3 e 20 vivendas acaroadas, pareadas ou illadas, que xeran novo viario e/ou espazos libres públicos a pesar do seu tamaño reducido.

d) Urbanizacións que se apoian na trama existente e non achegan cesións á rede pública.

• d.1) Urbanizacións de vivendas acaroadas: conxuntos de entre 3 e 20 vivendas acaroadas que se apoian na trama existente simplemente adecuándose ás aliñacións, é dicir, que non amplían a rede pública porque aparecen como subdivisión ou agregación directa de parcelario con acceso rodado. Poden aparecer exentas ou entre medianeiras formando parte de rúas-corredor.
  
  d.2) Pequenas urbanizacións de vivendas illadas ou pareadas: conxuntos de entre 3 e 10 vivendas illadas ou pareadas que se apoian na trama existente simplemente adecuándose ás aliñacións, é dicir, que non amplían a rede pública porque aparecen como subdivisión ou agregación directa de parcelario con acceso rodado. Son a tipoloxía máis común en canto a número de urbanizacións e poden aparecer en calquera situación territorial. En ningún caso dispoñen de instalacións comúns.

e) Urbanizacións sen contacto entre as vivendas e a rede pública.

• e.1) Urbanizacións pechadas: conxuntos de entre 10 e 50 vivendas acaroadas, caracterizados polo seu illamento ao dispoñer dun único punto de relación coa rede pública. Sempre se atopan situadas nas áreas urbanas principais.
  
  e.2) Urbanizacións accesibles a través de viario privado: conxuntos semi-pechados de entre 5 e 40 vivendas, illadas ou pareadas no caso dos máis pequenos, e acaroadas no dos meirandes, cuxa relación coa rede pública realízase a través de viario privado, non pechado, pero ás veces sinalizado como de paso prohibido. Sempre se atopan situadas nas áreas urbanas principais.

4 / PARA QUE AS URBANIZACIÓNS MEREZAN O SEU NOME

O seguinte guión é unha introdución ás liñas de traballo dunha investigación que partiu dun pequeno estudo sobre as urbanizacións na estrada-rúa N-550, pero que ao longo do tempo derivou nun conxunto de materiais imposibles de compoñer por agora nun formato minimamente presentable. Desde catro perspectivas fundamentais (situación, proceso, compoñentes e urbanidade), trátanse de suxerir algunhas das cualidades que deberían caracterizar ás futuras urbanizacións de vivendas unifamiliares nesta estrada-rúa, en Galicia e probablemente en calquera outro territorio de condicións urbanas similares.



4.1 / SITUACIÓN

- Superar a súa condición periférica e adaptarse a contextos urbanos centrais. Reconducir a dispersión insostible e inxustificada da vida urbana para permitir que as urbanizacións poidan compoñer máquinas de escala con outras pezas, tecidos e centralidades metropolitanas.

- Consolidar nodos e continuidades estratéxicas que axuden a organizar o territorio. Fronte a aleatoriedade capitalista, priorizar uns puntos sobre outros para que a súa localización concreta e a súa condición de peza singular traballen conxuntamente a prol das necesidades do territorio en termos urbanísticos.



4.2 / PROCESO

- Diversificar as lóxicas de promoción, desenvolvemento e acceso á vivenda. Desactivar o sesgo clasista da tipoloxía urbanización e explorar o inmenso mundo fóra do modelo "chave en man" (promoción privada - construción convencional - hipoteca bancaria - compra privada): cooperativismo, promoción pública, proxectos experimentais en esqueletos estruturais abandonados, procesos de okupación, vivenda en alugueiro, proxectos de autocontrucción asistida, formas de desenvolvemento incrementais, etc.

- Ser manipulables, individual e colectivamente, para poder acoller cambios físicos e programáticos no tempo. Fronte á unidade indisoluble e á estabilidade formal, material e funcional, as urbanizacións como realidade exposta ás continxencias do feito urbano e da vida dos seus habitantes.



4.3 / COMPOÑENTES

- Propor unha maior diversidade residencial que fomente o rozamento entre diferenzas. Dificultar a homoxeneidade social, económica e xeracional mediante a mestura de tamaños, formas ou materialidades, mais tamén de prezos e modos de tenza das vivendas.

- Dispor de espazos e instalacións comúns que racionalicen a xestión de recursos e funcionen como vectores de socialización interna e co exterior. Reformular o deseño do común (desde a piscina ao aparcamento ou á captación enerxética) como ferramenta de accesibilidade en lugar de como dispositivo sustentador da súa condición de gueto.

- Posibilitar a aparición de actividades e usos produtivos dentro e fóra da unidade residencial. Explotar as oportunidades da autonomía da peza residencial, da dispoñibilidade de espazo ou das condicións urbanas da súa situación periférica para abandonar a monofuncionalidade reprodutiva.



4.4 / URBANIDADE

- Materializarse como diferenza que xere recoñecemento e identidade desde a súa condición de acción urbanística colectiva. Matizar as súas condicións formais sempre diferenciais (repetición, continuidade, nitidez e densidade) e consolidar os valores asociados á súa singularidade fundamental en moitos territorios: a súa escala colectiva.

- Empregar a súa organización e forma urbana como ferramenta de integración no contexto local. Esquivar as lóxicas paisaxísticas da mímesis formal ou material para centrarse nunha ambición urbana prioritaria: chegar a ser lugar de paso e estancia.

- Radicalizar a condición urbana das achegas á rede pública. Explotar o concepto de cesións desde a escala micro e traballar coa condición monumental que xera a materialización do público nos territorios onde o público non se basea principalmente no espazo público.

- Fomentar os límites complexos e con espesor que poidan acoller a vida. Desincetivar o modelo obxecto-plano-no-medio-da-parcela-e-muro-cego e apostar polos ambientes difusos e territorializables que poidan ser fogar do privado que se fai público.

5 / REFERENCIAS

- CRUZ, T. (2008): «Tijuana / San Diego. Barrios fronterizos». En: BALLESTEROS, M., HWANG, I., SAKAMOTO, T., KUBO, M., TETAS, A., FERRÉ, A. e PRAT, R. (eds.). Verb Crisis. Barcelona: Actar, p. 46-53.

- DOMINGUES, A. e GALLEGO, P. (2010): «La no ciudad en el N.O. de la península. E-conversaciones en territorios transgénicos con Alvaro Domingues». En: CREUS, J., GALLEGO, P. y QUESADA, F. (eds.). O Monografías, Nº 5 (Cidade II). Colexio Oficial de Arquitectos de Galicia, p. 36-63.

- FARIÑA, J. (2013): «Transformar el sprawl». En: El blog de José Fariña. Urbanismo, territorio y paisaje. [Post publicado o 24-11-2013]. URL: http://elblogdefarina.blogspot.com.es/2013/11/transformar-el-sprawl.html.

- KOOLHAAS, R. (2006): La ciudad genérica. Barcelona: Gustavo Gili.